Güney Afrika’da En Çok Duyduğum 5 Kelime

Yeni bir ülke, yeni bir kültür ve yepyeni bir dünya demek… Güney Afrika’ya gelmeden önce elimden geldiğince okuyup araştırdım. Ama öyle şeyler var ki onları ancak o ülkeye gidip yaşarken tecrübe edebiliyorsunuz ve kendinizi yeni bir ortama tamamen kaptırdığınızda, o ortama özgü ilginç nüansları keşfetmeye başlıyorsunuz. Bu, insanların birbirlerini selamlama biçiminden dillerine, aksanlarına, el sıkışmalarına, favori müziklerine, dans hareketlerine, iyi vakit geçirme fikirlerine ve daha pek çok şeye kadar değişebilir. Jonahnnesburg’ta yaşamaya başladığımız şu 2 aydır ben de kendimi her şeyi gözlemlerken buluyorum.

Konuşulan dil gözlemlerinden sadece bir tanesi ve temelde İngilizce konuşulduğu halde bir sürü farklı nüansın olması benim çok ilgimi çekiyor. Birçok ülkenin bir veya iki tane ‘resmi’ olarak tanınan dili varken, Güney Afrika’da resmi olarak kabul edilen tam 11 tane dil var; İngilizce, isiZulu, isiXhosa, Afrikanca, isiNdebele, Sepedi, Setswana, Sesotho, Xitsonga, SiSwati ve Tshivenda. İngilizce ülkenin ticaret kullanımındaki resmi dili olarak adlandırılsa da, başta Afrikanca, İngilizce ve Zuluca olmak üzere 11 ulusal dilden gelen argo sözcükleri bir araya getirerek farklı bir aksan, kelime daracığı, ve yeni kelimeler yaratmışlar. Bu sebeple bazen lokal halkın sohbetine ayak uydurmak zor olabiliyor. Güney Afrika argo deyimleri ve aksanı ilk duyduğunuzda kulağınıza enteresan geliyor ama bir süre sonra bir bakıyorsunuz sizin de diliniz alışmış ve hatta kullanmaya başlamışsınız bile…

İşte ilk geldiğimiz günden itibaren karşılaştığım ve bir kenara not aldığım favori Güney Afrika ifadelerden birkaçı:

1. Howzit?:  (Telaffuz edilişi: [houz zit])

Güney Afrika’da duyacağınız en yaygın ifadelerden biri; “howzit?!”

Howzit, “merhaba” ve/veya “nasıl gidiyor?” anlamına gelen yaygın bir selamlama şekli… Yani bu terim anlaşılması zor bir şey değil tabii ki ama ilk duyduğunuzda kulağa farklı geliyor. Ben “Howzit?” sorunu ilk kez havalanında pasaport kontrolü sırasında evraklarımızı uzattığım memurdan duymuştum. Şimdi ben de kullanmaya başladım ve favorim oldu!

2. “Shaaame” : (Telaffuz edilişi: [sheeeymm])

Tamam bu kelime her yerde kullanılıyor. Ayıp, yazık, günah gibi bir anlamı var. Şu ana kadar “shame” kelimesinin hep biri için üzüldüğünde kullanıldığını duymuştum. Ama Güney Afrika’daki kullanımı çok bağlamsal! Şöyle ki; Güney Afrikalılar bir kişinin talihsizliğine veya herhangi bir şeyin sevimliliğine sempati duymak için “shame” kelimesini kullanıyorlar. Yani biri için üzüldüklerinde de “Shaaame” diyebiliyorlar, sevimli bir köpek yavrusu gördüklerinde de “Shaaame” diyebiliyorlar. Bazen hangi bağlamda kullandıklarını yakalamak konuşma sırasında kafa karıştırıcı olabiliyor…

3. “Robot” : (Telaffuz edilişi [roh-bot])

İngilizce “traffic light” yani “trafik ışığı” yerine “robot” kelimesini kullandıklarını ilk duyduğumda araba kullanıyordum. Trafik tersten aktığı, yani direksiyon sol tarafta değil de sağ tarafta olduğu için zaten nevrim şaşmış bir şekilde ilerlerken yanımda oturan Güney Afrikalı arkadaşım “…üçüncü robottan sola döneceksin” dediğinde anlamayarak sadece “robot?” diyebildim ama o benim ne demek istediğini bildiğimi varsayarak konuşmasına devam ettiği için sözünü kesip sormak da istemedim. O konuşurken merakım içimi kemirmeye devam ediyordu. İkinci trafik ışıklarını geçip üçüncü ışıklara yaklaşırken yeniden “robottan sola” döneceksin dediğinde, trafik ışıklarından bahsettiğini anladım. Sezgilerimi “…yani trafik ışığını mı kastediyorsun?”diyerek onunla doğrulamaya karar verdim:) ve haklı olduğumu onayladı. Tabii sonrasında birkaç dakika güldük…

4. “Braai”: (Telaffuz edilişi [br-eye])

Braai etin kömürde pişirildiği açık hava ‘barbekü’ için yaygın olarak kullanılan bir isim ve aynı zamanda bir fiil. Fill çünkü “braai” Güney Afrika’da popüler bir sosyal etkinlik ve hatta Ulusal Braai Günü olarak bilinen ve her yıl 24 Eylül’de kutlanan “Heritage Day” ile aynı zamana denk gelen kendi özel resmi tatiline sahip.

5.“Now”/ “Just Now”/ “Now Now”:

Bu terimler çok sık kullanılmasına rağmen hala kafamı karıştırıyor. Güney Afrikalıların “şimdi” kelimesiyle ilişkileri oldukça karmaşık. Çünkü bu kelimelerin hepsi temelde, ve her zaman gerçek olan “Güney Afrika Saati” kavramıyla ilgili 🙂

Now (Şimdi), Just Now (Hemen şimdi) ve Now now (Acilen şimdi) hepsinin farklı anlamları var. İngilizce bilgimize göre tüm bu kelimeler için hemen hemen aynı anlama sahiptir diyebiliriz ama söz konusu Güney Afrika ise burada biraz durmak gerekiyor. Çünkü burada “Şimdi”nin üç farklı biçimi var ve bir yabancı olarak bu anlamları bilmiyorsanız hüsrana uğramanız mümkün!

Aşağıda tek tek açıklamaya çalıştım ama büyük ihtimalle yine de karışık ve anlaşılmaz bulacaksınız;

• Now( Şimdi) = Belki

Güney Afrika dünyasında “now”, yani “şimdi” kelimesi “belki” anlamına gelir. Bir Güney Afrikalı size bir şeyi “şimdi” getireceğini söylediğinde, bu birkaç saat içinde, gelecek hafta, hatta dürüst olmak gerekirse asla anlamına bile gelebilir. Afrika’nın kendi zaman akışı ve kendine has bir saati var. Telaş yok, her şey yavaş… Arabistan da yavaş olduğu zamanlar oluyor. Eğer siz de benim gibi tez canlı biriyseniz şimdinin belki olduğunu bilmek biraz hayal kırıklığı yaratabilir… Olduğu gibi kabul etmek, beklentileri düşürmek lazım.

• Just Now (Hemen Şimdi) =  Daha Sonra

Kabaca önümüzdeki 1 – 3 saat içinde diyebiliriz. Bu terim “daha sonra” anlamına gelir. Biri size isteğinize hemen şimdi ulaşacağını söylediğinde, hemen olmasını beklemeyin. “Şimdi”’den  daha hızlı sıralansa da, ihtiyacınız olanı elde etmek yine de biraz zaman alacaktır.

• Now Now (Acilen Şimdi) = Yakında

Tahmin edersiniz ki “şimdi”nin üçüncü ve son tekrarı bile bizim bildiğimiz şimdi anlamına gelmiyor. Güney Afrika’lı biri “Şimdi acilen yapacağım”diyorsa bu; “Mümkün olan en kısa sürede yapacağım” anlamına gelir. Sanırım tüm “şimdi”ler arasında duyacağınız en iyi şimdi “now now” olabilir.

Kısa bir özetle; bir Güney Afrikalı size “şimdi” derse, bu kişinin gerçekten kastettiği şey “belki” ya da “daha sonradır”, ama kesinlikle “şimdi” değildir!

Sadece Güney Afrika için değil, yeni bir ülkeye gidince o ülkeye adapte olup tadını çıkarmanın en iyi yolu öğrenirken olduğu gibi kabul edip uyum sağlamak oluyor sanırım. Daha başka bir deyişle; “şimdi” konseptinden yola çıkarsak “zaten bütün “şimdi”ler bizim ezelden beri bildiğimiz “şimdi” değilse eee o zaman dans!